تأثیر هنر کتاب‌آرایی مانوی بر هنر نگارش قرآن‌ها در قرون اولیه اسلام در ایران

تا جایی که آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهند، نخستین باری که به آرایه‌ها، تصاویر و زیبایی کتب و متون نوشتاری در تاریخ ایران (و احتمالاً تاریخ جهان) اهمیت داده‌شده در متون دینی مانویت بوده است، زیرا تا پیش از آن نمونه‌ای از آراستن نوشته‌ها در دست نیست، پس طبیعتاً این شیوۀ نوآورانه بر دوره‌های پس از خود نیز تأثیرگذار بوده است. هنگامی‌که ایران با دین اسلام آشنا شد، بسیاری از این دستاوردها را در هنر زیباسازی کتاب‌ها و به‌ویژه نگارش کتاب مقدس یعنی قرآن‌ به کار گرفت. چگونگی اثبات و نمایاندن این تأثیرگذاری‌ها، مطلبی است که هسته اصلی مقاله حاضر را تشکیل می‌دهد. یکی از دشواری‌های اساسی در این پژوهش و دیگر مطالعات در باب امور کهن آن است که به سبب قدمت مباحث مطروحه، ارائه هرگونه نظریه دارای قطعیت در مورد آنها ناممکن است، بااین‌حال تلاش شده است مطالب تا جای ممکن بر پایه اسناد حقیقی و فرضیات درست واقع شوند. هدف از این تحقیق یافتن عناصر تأثیرگذار هند کتاب‌آرایی مانوی بر هنر کتاب‌آرایی اسلامی، به‌ویژه بر قرآن‌نگاری قرون اولیۀ اسلام است. پرسش‌های اصلی چنین است 1. آیا هنر کتاب‌آرایی مانوی بر هنر کتاب‌آرایی اسلامی و به‌ویژه بر قرآن‌نگاری قرون اولیه اسلام تأثیر چشمگیری داشته است؟ 2. درصورتی‌که چنین تأثیری وجود دارد، آیا می‌توان آن را بررسی، اثبات و طبقه‌بندی کرد؟ روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی با رویکردی تطبیقی است و شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که هنر کتاب‌آرایی مانوی بر هنر کتاب‌آرایی اسلامی و به‌ویژه بر قرآن‌نگاری قرون اولیه اسلام مؤثر بوده است. در راستای طبقه‌بندی هنر کتاب‌آرایی مانوی و تأثیر آن بر قرآن‌نگاری، این تأثیر در بخش‌هایی چون استفاده از رنگ آبی در زمینه،استفاده از طلا، کشیده نویسی در نگارش متون و به‌کارگیری تزیینات در سرفصل‌ها و نقطه‌گذاری‌ها یا تزیینات کوچک دیده می‌شود.